برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 85

 

تلکه بندی-چیزی سرهم بندی شده و آسیب پذیر

 

دل پَر زدن-بسیار مشتاق بودن

خشت مالیدن-چاخان کردن-لاف زدن

 

بشکن بشکن-وقت شادی و شادمانی-جشن و سرور

خوش انصاف-با انصاف-منصف

دست چپ از دست راست ندانستن-هر را از بر تشخیص ندادن

 

 

افت کردن-کاهش یافتن-کم شدن
رعایت کردن-نگاه داشتن حق کسی
دَم ِ پَر کسی رفتن-نزدیک کسی رفتن-به کسی پناه بردن

حرف پوچ-سخن بی معنی

پنج تن-محمد-علی-فاطمه-حسن و حسین

 

پشت نویسی-نوشتن در پشت سند یا حواله برای انتقال آن به دیگری

خودکار-دستگاهی که نیازی به مراقبت انسان ندارد

رژیم داشتن-برابر دستور پزشک غذا خوردن-برخی غذاها را نخوردن

خرپا-چوب بندی زیر سقف یا پل

از هفت دولت آزاد بودن-شاد و آزاد بدون نگرانی از قضاوت دیگران زندگی کردن

خر کسی از کرگی دم نداشتن-از حق خود گذشتن-از حرف خود برگشتن

ُک-ت منقار مرغ-تیزی سر چیزی

درگاهی-آستانه

آدم استخوان‌دار(کسی که اراده و پشتکار دارد)

بازجو-مامور تحقیق و بررسی پرونده

دل کسی آب شدن-به اوج تمنا رسیدن-بسیار مشتاق شدن-بی تاب شدن

پیر کسی در آمدن-سخت اذیت شدن- پدر کسی در آمدن

حرف توی دهن کسی گذاشتن-سخنی را به کسی یاد دادن-تلقین کردن
از دست کسی در رفتن(کاری را بی‌اختیار و ناخواسته انجام دادن)

داغان-از هم پاشیده-پریشان

چرت و پرت-حرف مفت-حرف بی خود

چار چشمی-با دقت و مراقبت کامل

دوگلاسی-سبیل نازک قیطانی

اله و بله کردن-لاف زدن-چنین و چنان گفتن

دستک دمبک-بهانه-دستاویز-پاپوش

پِر پِر-در زبان کودکان : صدای پریدن پرنده

 

بازاری-دارای شغلی در بازار-مبتذل

از دست کسی کشیدن-از کسی در زحمت و رنج بودن

آب مریم(شیره‌ی انگور، عصمت و طهارت)

دنبال کسی گذاشتن-در پی کسی دویدن-کسی را تعقیب کردن

چنگ انداختن-چنگ زدن

زیر پای خود را سست دیدن-موقعیت خود را نااستوار دیدن-شغل و سمت خود را در خطر دیدن

آبدیده-جلا یافته-آزموده و مجرب

زُق زدن-تیر کشیدن و درد کردن اعضای بدن

جدا جدا-یکی یکی-جداگانه

جِر دادن-پاره کردن-در مقام تهدید نیز می گویند

ترک هوا شکستن-کاهش یافتن شدت سرما

حاضر و آماده-آماده

دعوا کردن-نزاع کردن-زد و خورد کردن

از این شاخ به آن شاخ پریدن(دائمن از موضوع منحرف شدن و به مطالب فرعی پرداختن)

آروغ بی‌جا زدن(نابه‌جا سخن‌گفتن، نسنجیده کاری کردن)

جوال رفتن با کسی-با کسی درافتادن

بی بی قدومه-دختر بچه ای که ادای مادر بزرگ ها را در می آورد

ترور کردن-کشتن به دلیل سیاسی

پِغِله-ریزه میزه-کوچک و ظریف

خط انداختن-خراش به جا گذاشتن

چاخان کردن-دروغ گغتن-چُسی آمدن
دوا درمان-مداوا-معالجه

چارک-یک چهارم

آسمان (و) ریسمان به هم بافتن(حرف‌های بی‌ سروته و بی‌ربط زدن)

زیر پا کردن-پیمودن-همه جا را گشتن

پرت گفتن-حرف بی معنی زدن

رفیق بازی-زیاده روی در دوستی کردن

چشم ورقلمبیده-چشم بیرون زده

ادا در آوردن-مسخرگی کردن-تظاهر کردن-تقلید کردن

حق گرفتن-نگا. حق بردن

زر زرو-بچه ای که زیاد عر می زند

ذکر گفتن-پی در پی دعا خواندن

حرص خوردن-عصبانی شدن

استخوان خرد (نرم) کردن(با رنج و زحمت بسیار چیزی به‌دست آوردن، دود چراغ خوردن)

از چپ و راست-از همه سو-از همه جا

آبکش کردن(سوراخ سوراخ کردن)

رو به راه شدن-آماده و مهیا شدن

دل توی دل نبودن-بی تاب و بی قرار بودن

ریزه خورده-خرده ریزه-وسایل کم بهای خانه

 

زاق-چشم زاغ چشم

آب شدن قند توی دل-لذت بسیار بردن

بله بران-قول و قرارهای پیش از ازدواج در میان خانواده های عروس و داماد

ازرق شامی(اخمو، ترشرو)
آجیل دادن(رشوه دادن، حق و حساب دادن)

چُسک-دمپایی-کفش سبک و راحت

حرف دو پهلو-نگا. حرف پهلودار

آزگار-زمان دراز

ارزانی(بخشیدن، دادن)

دماغ گنده-ثروتمند-سرشناس
پیش گرفتن کاری-کاری را آغاز کردن

پیش چشم داشتن-در برابر چشم قرار دادن

باد رها کردن-رها کردن باد شکم-تیز در کردن

 
تنگ بودن وقت-دیر شدن

 
خدا نگهدار-خدا حافظ
خود را باختن-دست و پای خود را گم کردن-مضطرب شدن
دسته-جمعیت سینه زن

تک مضراب زدن-سخن ناموافق و ناهنجار گفتن

 

اسم شپش کسی منیژه خانم بودن(خودبزرگ‌بینی احمقانه داشتن)

زبان باز کردن-توانایی گفتار پیدا کردن

 

خوش خوشان کسی شدن-بسیار لذت بردن

خوش و بش-خوش آمد گویی و احوال پرسی-چاق سلامتی کردن

دل فرو ریختن-سخت وحشت کردن-بسیار ترسیدن

خرج دادن-مهمانی دادن در جشن های دینی یا ایام سوگواری
 

 

اَخ (به زبان کودکان)(بد، بدطعم)

دود و دم داشتن-بساط چای و قلیان یا تریاک گستردن

بار شیشه-بار شکستنی-کودک در شکم مادر

تر دست-ماهر-شعبده باز

دست علی به همراه-علی یارت باد

جهل کردن-در انکار چیزی پافشاری کردن

جوشکاری-جوش دادن قطعات فلزی

آیه آمدن(سوگند یاد کردن، به قرآن سوگند خوردن)

دَم دار-هوای گرم و پر رطوبت

دل و روده بالا آمدن-به حالت تهوع افتادن

تا-لنگه-همتا

بیسار-فلان

براه-سازگار-اهل سازش-با گذشت

پشت رو-وارونه
چرب و نرم-غذای پر روغن و خوشمزه-سخن دلنشین-آدم متملق

به گُه خوردن افتادن-با خفت از کرده ی خود پشیمان شدن

حلال یابی-طلبیدن نزد دیگران تقاضای گذشتن از تقصیر خود را کردن
خیت کردن-شرمنده کردن-کنفت کردن-بور کردن

زیرش زدن-زیر چیزی زدن

جیگر-نگا. جگر-خطابی میان دوستان صمیمی به معنی عزیزم-عزیز دلم

خط دادن-سرمشق دادن-فکر کسی را هدایت کردن

پشکل داخل مویز-بی سر و پایی در میان اشخاص دارای عنوان

زاغ چشم-کسی که چشمان آبی رنگ دارد
 

حول و ولا-تقلا-دست و پا زنی
رضا قورتکی-بی حساب و کتاب-بی اساس

بنا گذاشتن-قرار گذاشتن
آفتابِ پس دیوار(شامگاه)

بابا غوری-نابینا-کور
تِپ تِپ-صدای تپش قلب بر اثر ترس و هیجان
پَخ دار-چیزی که تیزی لبه های آن گرفته شده باشد

دست شما درد نکند-از شما سپاس گزارم

زدن به هر دری-برای رسیدن به مقصود به هر جا و هر کسی متوسل شدن

رو به راه-آماده-مهیا-منظم

جا دار-وسیع-فراخ

پوست سگ به روی خود کشیدن-بی شرمی را به نهایت رساندن

به راست راست-فرمان نظامی برای گردش به راست

افتادن به گردن کسی(به کسی تحمیل شدن)

از کسی رودست خوردن(از کسی فریب خوردن)

جارو کردن زیر پای کسی را-موجب اخراج کسی از کاری یا جایی شدن

پر شر و شور-پر غوغا-پر هیاهو

زیر سبیل گذاشتن-تحمل کردن-به روی خود نیاوردن

دست پاچه شدن-مضطرب شدن-دست و پای خود را گم کردن

روغن زرد-روغن حیوانی

چوب-واحد پول در معاملات بازاری برابر با هزار تومان
از این حرف‌ها-مطالبی از آن‌گونه که پیش از این گفته شد
پر و بال-امکان-فرصت

 

پای چیزی را جور کردن-وسیله ی انجام کاری را فراهم کردن

به پای کسی زحمت کشیدن-برای کسی زحمت کشیدن

تخم چشم-مردمک چشم

دورادور-اطراف-پیرامون-گرداگرد

روکاری-کار روی بنا یا چیزی

خوردگی-ساییدگی-فرسودگی
به هوای کسی-به آرزوی کسی-به سودای کسی

زهرمار کردن غذا-مانع از خوردن با لذت شدن

خر کردن کسی-کسی را با چاپلوسی فریفتن

تیر مالی-لاغر-باریک-ضعیف-دختر بلند بالا

اقل‌کم(دست‌کم، لااقل)

با سر رفتن-کنایه از داشتن نهایت شوق و اشتیاق برای کاری یا چیزی

بریده بریده-منقطع-پاره پاره-گسسته

دستکاری-دست بردن در چیزی

 

باد هوا خوردن-درماندگی و فقر کامل داشتن

در قال را گذاشتن-به سکوت برگزار کردن-مسکوت گذاشتن

آه نداشتن که با ناله سودا کردن-آه در بساط نداشتن

زیر چاق-حاضر-آماده

راحت باش-خطابی به سربازان به هنگام آموزش نظامی برای اندکی استراحت

جز جگر-سوختگی دل بر اثر اندوه و مصیبت

 

 

آب دادن بند(خود را لو دادن، فرصت را از دست دادن)

 

بالای منبر رفتن پشت سر کسی-از کسی غیبت کردن-پشت سر کسی بد و بیراه گفتن
خس و خاش-آشغال-خس و خاشاک

خشت مال-دروغ گو-لاف زن

از جگر گذشتن-نامردی کردن

جیر جیرک-آدم پر سر و صدا-اهل داد و فریاد

خراب کردن دختر-دختری را منحرف کردن

به جوش آوردن خون کسی-کسی را به اوج عصبانیت رساندن

دل دادن و قلوه گرفتن-غرق گفت و گو و راز و نیاز بودن

بنا کردن-شروع کردن

اداره بازی(پرداختن بیش از حد به تشریفات زاید اداری)

جُم خوردن-تکان خوردن-برای انجام کاری آماده شدن

آمد کردن(رخ‌دادن واقعه‌ای خجسته)

دُم عَلم کردن-اظهار وجود کردن-حالت تعرض به خود گرفتن

دوام آوردن-استقامت کردن

 

حرف دو پهلو-نگا. حرف پهلودار

بلغمی مزاج-آدم خونسرد و اخمو

داوطلب-خواستار-نامزد

دانه دانه شدن-دانه ها از یکدیگر جدا شدن

 

آتشِ تر-شراب-لب معشوق

پیشمرگ-فدایی-کسی که برای مرگ پیشقدم می شود

از خرس مویی کندن(از مردم خسیس چیزی درآوردن، هرچند ناچیز باشد)

زانویی-زانو

تاتی کردن-در زبان کودکان: راه رفتن

درچین و ورچین-جمع و جور کردن-مرتب کرد
خدا قوت-خدا قوت بدهد-خسته نباشی
رنگ شدن-گول خوردن
بی برو برگرد-بدون تردید-بی چون و چرا
بنده منزل-خانه ی من

تخم حرام-حرام زاده-شرور-شیطان

حواله ی سر خرمن-وعده به آینده ی نامعلوم

از دست کسی در رفتن(کاری را بی‌اختیار و ناخواسته انجام دادن)
به دردسر انداختن کسی-کسی را به وضع دشواری دچار کردن

آب به آسیاب کسی ریختن-با زحمت خود سود دیگری را فراهم کردن

پشت بشقاب کشیدن-تهدید کردن به قطع کمک

جیره ی کسی را روی یخ نوشتن و جلو آفتاب گذاشتن-با کسی دشمنی کردن

د ِ-زود باش!

پی جور شدن-دنبال نمودن-جستجو کردن

از زیر سنگ در آوردن(چیزی را هر چند نایاب و تهیه‌اش دشوار باشد به دست آوردن)

خودم جا، خرم جا-تکیه کلام کسانی که همه چیز را از دریچه ی منافع شخصی می بینند. من که دارم گور پدر بقیه

 

روکش-پوشش یا ورقه ای که روی چیزی می کشند

روی هم گذاشتن چشم-بستن چشم-خوابیدن-گذشت کردن-صرف نظر کردن

بی حوصله-ناشکیبا-شتابزده

حق دادن-تایید کردن

تا شدن-دو لا شدن-جمع شدن

حاشیه بندی-گل کاری کردن در باغچه-مرز بندی

جای شکرش باقی است-باید سپاس داشت که از این بد تر نشده است

تنبل خان-تن پرور

خود را خوردن-رنج بردن

بامب-توسری

خیک باد-باد کرده-شکم آورده-آبستن

آدم بی‌سر و پا(متضاد آدم درست‌وحسابی)

 

از بام خواندن و از در راندن(خواستن و به بی‌میلی تظاهر کردن)

تو در تو- تو به تو

ریغ افتادن-اسهال گرفتن-به تر و ور افتادن

 
دو قلو-دو بچه ی همزاد

دُم بریده-زرنگ و ناقلا-بدجنس

به دردسر افتادن-با مشکلی روبرو شدن-به مخمصه ای گرفتار شدن

با کسی سرشاخ شدن-با کسی در آفتادن

الانه-همین حالا-هم اکنون

دُم به دست دادن-بهانه به دست دادن-خود را گیر انداختن

تفنگ ته پر ت-فنگی که با فشنگ شلیک می کند

دلو حاجی میرزا آقاسی-آدم بی قرار و پر تحرک

دیر فهم-کند ذهن-کودن

در دهان افتادن چیزی-مشهور شدن چیزی-فاش شدن-رسوا شدن

خوش خور-کسی که همیشه غذای خوب بخورد

ارنعوت-آدم ستبر و پرزور و بی‌انصاف

پوزه ی کسی را به خاک مالیدن-کسی را شکست دادن
حاشیه رفتن-سخنان دور از موضوع گفتن-منحرف شدن از مطلب

دست و پای خود را جمع کردن-ترسیدن و مواظب گفتار و کردار خود شدن

چاله چوله-جای پر از گودال-زمین ناهموار

زیادی-اضافی-بی مصرف-خارج از حد

ادب‌خانه(مستراح، طهارت‌خانه)
زکی-لفظی که به هنگام باور نکردن و رد کردن حرف طرف گفته می شود

خاک پای کسی بودن-ذلیل کسی بودن-مرید کسی بودن

اهل کوفه-سست پیمان-بی‌وفا و غیرقابل اعتماد

دست آخر-سرانجام-آخر سر-آخر کاری

جار-چلچراغ-شمعدان

چو انداختن-شایعه پراکندن
جُستن-چیز گمشده را یافتن

دُم بریده-زرنگ و ناقلا-بدجنس

 

 
 

روی چوب کردن کسی-کسی را برای کاری تحریک کردن

آینه‌ی دق(آینه‌ای که شخص خود را در آن عجیب و غریب می‌بیند – شخص عبوس و بدقدم)

دست پاچگی-شتاب زدگی-اضطراب

چفت کردن-با زنجیر بستن

جفت گیری کردن-جماع کردن حیوانات

چراغ چشمک زن-چراغی که خاموش و روشن می شود

رایانه-کامپیوتر

پی نخود سیاه فرستادن کسی-کسی را از سر خود باز کردن

خوردن حرف-نگا. حرف را خوردن

چرک و خون-چرک آلوده به خون

باب شدن-معمول و رایج شدن

دودی-اهل دود-سیگاری-تریاکی-معتاد به دخانیات

زبان کسی را موش خوردن-سکوت کردن-با وجود ضرورت سخن نگفتن

 

پیش چشم داشتن-در برابر چشم قرار دادن

چرکوندی-لکه دار کثیف

چاقچوری-زنی که چاقچور می پوشد-زن باحجاب

ریسه شدن-پشت سر هم قرار گرفتن-به دنبال هم به جایی رفتن

زود رنجی-نازک دلی-حساسیت

چُسک-دمپایی-کفش سبک و راحت

در به دری-بی خانمانی-آوارگی

تخته پوست-زیرانداز پوستی
در جا زدن-پاها را بدون راه رفتن به نوبت چپ و راست به زمین کوبیدن-ترقی نکردن
باریک اندام-لاغر و ظریف
زمانه بازی کردن-با زبان بازی و چاپلوسی رفتار کردن

اختر در پیراهن کردن(بی قرار کردن)

آتش به گور کسی باریدن-پس از مرگ دچار عذاب شدن

آب آتش زده(اشک)

دق-غصه و ناراحتی-نوعی بیماری روحی که بیمار را رنجور می کند و از بین می برد

از خوشحالی در پوست نگنجیدن(از شادی سر از پا نشناختن)

 

دیگجوش-خوراکی مانند آش که در شب های جمعه و عید می پختند

به ریش کسی خندیدن-کسی را مسخره کردن

خام عقلی-حماقت-دیوانگی
آسمان را سِیر کردن(سخت خوشنود بودن، لذت بسیار بردن)

ته ریش-ریش اندک

 

از کف دست مو برآمدن(روی دادن پیشامدی غیرممکن)
 

ارباب حجت(اهل منطق)

از گردۀ کسی کار کشیدن(کسی را به سود خود بی‌رحمانه به کار واداشتن)