لیست کامل فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های مردم کوچه بازار مردم ایران قسمت بیست و دو

رو به رو کردن-در برابر هم وادار به اظهار عقیده کردن

 

چزاندن-ضعیفی را آزار دادن

در غورگی مویز شدن-هنوز تازه کار بودن ولی ادعای مهارت و استادی کردن

پالان کردن کسی-فریب دادن کسی

دماغ چاق بودن-سر حال بودن-تندرست بودن

رشته ها را پنبه کردن-کارهای انجام شده را به باد دادن

زیر جلی-پنهانی-آهسته

 
تلنگ-یشکن-باد صدا دار-ضربه ی صدا دار

حوصله داشتن-حال مساعد داشتن-تحمل داشتن
خود را شناختن-به حد بلوغ رسیدن

زود رنج-نازک دل-حساس

چرک و خون-چرک آلوده به خون

چوب بندی-داربست

بی اُرس و پرس-بی مقدمه

حرف چند پهلو-سخن مبهم و دارای چند معنی

بر و بیا-رفت و آمد- دم و دستگاه
تو گذاشتن-چیزی را مسکوت گذاشتن-از درون دوختن

از کسی خوردن(توانایی مقابله با کسی را نداشتن)

 

از پیش بردن(با موفقیت انجام دادن)

درمانگاه-جای درمان بیمار

ریگ دندان کسی شدن-مزاحم کسی شدن
تقدس مآبی-خود را به دروغ پارسا و پرهیز کار وانمود کردن

بابا-پدر-شخص-در خطاب به هر کسی : برو بابا

دو لا پهنا-پارچه ای که عرض آن دو برابر عرض پارچه های معمولی است

چم کسی را به دست آوردن-رگ خواب کسی را دانستن-نقطه ی ضعف کسی را دانستن

جیر جیر-سر و صدا-فریاد بی هوده-آواز گنجشک و برخی حشرات

حرف بی ربط-سخن نامربوط
دروازه-دروازه مانندی در دو سوی میدان فوتبال-گُل

زاچ-زائو

در کردن-بیرون کردن-کم کردن-الک کردن

بد شگون-شوم-بد اختر-بد یمن

تند نویس-کسی که سریع می نویسد

پِر پِری-سخت نازک و باریک و تنگ

دَرَ ک-در کوچک-برای نشان دادن بی اعتنایی نسبت به رویدادی بد به کار می رود
زن مرده-مردی که زنش درگذشته است
التفاتی(داده شده، مرحمتی، اعطا شده)

 

رو کشیدن-به کسی برای نزدیکی کردن تکلیف کردن

افتادن توی هچل-گرفتار دردسر و ناراحتی شدن
جبهه-میدان جنگ

خروار-کنایه از مقدار زیاد

خانه خراب کن-بدبخت کننده-زیان رساننده
آتشخوار(ظالم، حرام‌خوار)
پینه بستن-سخت شدن پوست کف دست و پا

آفتابه خرج لحیم-بیشتر بودن هزینه‌ی تعمیر چیزی از بهای نو آن

آتش بی‌باد(ظلم، می)

دانش سرا-آموزشگاه تربیت معلم

 

چارواداری-زشت-وقیح-بی ادبانه
از گردۀ کسی کار کشیدن-کسی را به سود خود بی‌رحمانه به کار واداشتن

از تو چه پنهان-راستش را بخواهی

زهره ترک کردن-سخت ترساندن-از وحشت به حال مرگ انداختن
حلبی-کنایه ازجنس آهنی کم مقاومت
 

چیزی شدن-اهمیت و اعتباری پیدا کردن-به جایی رسیدن

خرج دادن-مهمانی دادن در جشن های دینی یا ایام سوگواری

ادرار کوچک(شاش)

دامنی-پارچه ای که با آن دامن می دوزند

خودخور-کسی که غم خود را در دل می ریزد و با کسی در میان نمی گذارد

خوشبختانه-از حُسن اتفاق
از دندۀ چپ پا شدن(سخت عبوس و کم‌حوصله بودن)

پخته کردن کار-مقدمات کاری را فراهم کردن

پیه سوز- پی سوز
تنبل خان-تن پرور

پاترس-ترساندن کودکان برای بازداشتن از کاری

دعوا مرافعه-جنگ و جدال بر سر چیزی

دلبخواه-به اختیار-بدون رعایت رسم و قانون

بی کلاه ماندن سر-بی نصیب ماندن-چیزی بدست نیاوردن

پیچ و خم خوردن-پیچ و تاب خوردن

پَهن آباد-پول بسیار ناچیز و کم ارزش

چغندر پخته-لبو

آش دهن‌سوز(هر چیز مطلوب و پسندیده)

خر خود را راندن-تنها به فکر خود بودن-به کار خود ادامه دادن

باغ وحش-جایی برای نگهداری انواع حیوانات غیر اهلی

خون دیدن زن-عادت ماهانه شدن زن

از خدا بی‌خبر-ظالم-نابه‌کار

در باغ سبز نشان دادن-وعده های فریبنده دادن-امید واهی برای کسی ایجاد کردن

چهاردیواری اختیاری-هر کس در میان چهار دیوار خانه اش آزاد است
خون راه انداختن-نگا. خون به پا کردن

بقچه بندی-ران چاق

دستی-پول نقدی که به عنوان وام کوتاه مدت از کسی می گیرند

پشت چشم کسی باز ماندن-انگار نه انگار-برای کسی فرقی نداشتن

راستی؟-واقعن؟ آیا درست است؟
تیله ی کسی بودن-گوش به فرمان کسی بودن-زیر اراده ی کسی بودن

 

ترش ابرو-عبوس

خاک پاک-زادگاه

پول خرد-پول سکه ای

تِرمال کردن-خراب کاری کردن-کثافت کاری کردن-گُه مال کردن

 

آب چشم گرفتن-ترسانیدن-به گریه انداختن
پیچاندن کسی-کسی را گرفتار درد سر کردن-کسی را سوال پیچ کردن
پاچه ی کسی را گرفتن-بی جهت و بی مقدمه برکسی آشفتن

زن و بچه دار-کسی که زن و فرزند دارد

تلقین گفتن-مسائل دینی که بر سر گور کسی می گویند

دُردانه-لوس-ننر-عزیز بی خودی

خانه گرفتن-نگا. خانه بستن-اجاره کردن خانه

خاصه تراش-آرایشگر مخصوص بزرگان

جُل-پوششی که روی اسب و خر می اندازند-لباس کهنه-میوه های بته ی مرده

درق درق-صدای خوردن دو چیز سخت به هم

بار کسی نبودن-شعور و آگاهی نداشتن

پاردم ساییده-کهنه کار-ناقلا

زیر درختی-میوه هایی که زیر درخت فرو می ریزند

دسته-جمعیت سینه زن

خیار شور-خیار سبز که مدتی در آب نمک بخوابانند
پاتوغ-محل گرد آمدن
چهار چشمی پاییدن-با دقت مواظب بودن

راحتی-دمپایی

پیچیدن نسخه-آماده کردن داروی نسخه ی دکتر در داروخانه

دوبل-دو برابر

زیر کاسه نیم کاسه بودن-در کاری رازی پنهان بودن-مکر و حیله ای در کار بودن

از جیب رفتن(سود یا لذتی را از کف دادن)

 

پای چیزی را جور کردن-وسیله ی انجام کاری را فراهم کردن

از کف دست مو برآمدن(روی دادن پیشامدی غیرممکن)

راه باز است و جاده دراز-اگر می توانی به قصد خود عمل کن

خم شدن-دولا شدن

ای داد بیداد-کلامی است که به‌هنگام حسرت و افسوس می‌گویند

روی غلتک افتادن-جریان دلخواه و طبیعی را به دست آوردن-دور برداشتن و سرعت گرفتن

به خنس و پنس افتادن-به وضع بد مالی دچار شدن

برادر زاده-فرزند برادر
پا افتادن-اتفاق افتادن-پیش آمدن
 

پا زدن-حق را پایمال کردن-زیان رساندن

روشن کردن چراغ اول-نخستین پولی که معرکه گیران از تماشاچیان می گیرند

به چپ چپ-فرمان نظامی برای گردش به چپ

ریزه کردن-خرد خرد کردن-قطعه قطعه کردن

دل واپسی-نگرانی-اضطراب

دل دار-دلیر-شجاع-معشوق
آب از دریا بخشیدن(از کیسه‌ی خلیفه بخشیدن)

 
چرم پاره-خرده های چرم در دکان کفاشی

راه باز است و جاده دراز-اگر می توانی به قصد خود عمل کن

 

دامن بر آتش زدن-فتنه ای را شدیدتر کردن

دزد بازار-پر هرج و مرج-جایی که در آن دزدی زیاد می شود-جای بی قانون

این تو بمیری از آن تو بمیری‌ها نیست-از این گرفتاری به‌سادگی دفعات پیش رها نمی‌توان شد

خرحمالی کردن-کار کردن بی اجر و مزد

دالنگ و دلونگ-صدای زنگ چارپایان

حرف مفت-سخن بی هوده و پوچ

حیوانی-نگا. حیوانکی
راه افتادن-آغاز راه رفتن کودک-آغاز به کار کردن-روشن شدن دستگاه-رونق یافتن کسب و کار

 

زاق-چشم زاغ چشم

حرف دو نبش-نگا. حرف پهلودار

پِتِه-گرفتن زبان-لکنت

خوش رقصی کردن-چاپلوسی کردن-خود شیرینی کردن

حکایت-بسیار مهم-چیز عجیب

ریز بین-نکته سنج-بسیار دقیق-باریک بین

بمیرم-قربان بروم

دوشیدن-به ناحق و فریب از کسی پولی گرفتن

پای کسی لنگیدن-منحرف بودن-سست عنصر بودن

از چپ و راست-از همه سو-از همه جا

چوق-چوب-تومان

چاشت-صبحانه-ناشتایی
 

تنگ گذاشتن-زیر فشار قرار دادن

زیر سری-بالش-متکا

چوب زدن-با چوب تنبیه کردن

چسو-ترسو-بزدل-آن که بسیار چس دهد

بُراق-خشمگین-عصبانی

حسرت به دلی-آرزومندی شدید
دست زدن-کوبیدن دو دست به یکدیگر همراه با نوای موسیقی یا برای تشویق
خوش ریخت-دارای هیکل برازنده
خودی-آشنا
 

از قلم انداختن-از یاد بردن-مورد بی‌توجهی قرار دادن

چم کسی را به دست آوردن-رگ خواب کسی را دانستن-نقطه ی ضعف کسی را دانستن

دخل-موجودی صندوق-صندوق مغازه-برداشت

زبان درازی کردن-با گستاخی و بی ادبی خارج از حد خود سخن گفتن

حرف چند پهلو-سخن مبهم و دارای چند معنی

درب و داغان شدن
تُف کار-بچه باز

چای کاری-کشت و زرع چای

زیر لبی-زیر زبانی

پِی-دنبال
پرواربندی-پرورش گاو گوسفند برای سر بریدن
فرض کنیم که

خوشوقت شدن-شاد شدن-راضی شدن

 

اشک تمساح(گریه ی دروغین)

تحفه ی نطنز-چیز نفیس و با ارزش

آفتاب از کدام طرف در آمده؟-چه عجب از این طرف‌ها؟!

انگشت عسلی به‌دیوار کشیدن-هنگامه بر پا کردن-مردم را متوجه‌ی جایی کردن

دیر فهم-کند ذهن-کودن

به پیر و پیغمبر قسم خوردن-سوگند بسیار یاد کردن

دم و دستگاه-ثروت-بیا و برو-تجمل-مکنت و دارایی

 

آشنا روشنا-دوست آشنا
آفتابه‌آب‌کن(پست ترین نوکر)

باد هوا خوردن-درماندگی و فقر کامل داشتن

چشم زخم میرزا مهدی خانی-شکست بزرگ

 

جر و بحث-مجادله ی شدید گفتاری

دمپایی-کفش راحتی خانه

جیز-اسم صوت در زبان کودکان به معنی سوختن

دو دل-مردد-بی تصمیم

از پارو بالا رفتن پول-ثروت بسیار داشتن

تیشه به ریشه ی کسی یا چیزی زدن-قصد نابودی کسی را داشتن

خر پول-دارای پول زیاد-تروتمند

حاضری-غذایی که پختن نمی خواهد و به سرعت آماده می شود

چادر چاقچور-لباس بیرون رفتن زن با حجاب ایرانی در گذشته

حرف در آوردن-شایعه ساختن-سخن دروغ شایع کردن

خیس کردن-ادرار کردن به خود

بدون معطلی-بی درنگ-فورا
خودخور-کسی که غم خود را در دل می ریزد و با کسی در میان نمی گذارد

خر داغ کردن-ناامید شدن-ناکام شدن

خفه خون گرفتن-دم بر نیاوردن-ساکت شدن

اداره بازی(پرداختن بیش از حد به تشریفات زاید اداری)

چین خوردن-چروک شدن

پُخی بودن-کاره ای بودن-مهم بودن

چوب دو سر گُهی-نگا. چوب دو سر طلا

تخت پایی-صاف بودن کف پا

 

خودخوری-حالت خودخور

دُز کردن-فروختن چیزی که پیش از آن فروخته شده بوده است

پس کشیدن-به عقب کشیدن

از پارو بالا رفتن پول-ثروت بسیار داشتن

آغ و داغ-سخت مشتاق و شیفته

 

خود را به آن راه زدن-خود را به نادانی زدن-به عمد بی توجهی کردن-خود را بی اطلاع نشان دادن

دست به دهن رسیدن-چیزی اندک ولی کافی برای معاش داشتن

 
تفنگ بادی-تفنگ ویژه ی بازی کودکان
بادمجان دور قاب چین-آدم چاپلوس-متملق-سبزی پاک کن

حرف چند پهلو-سخن مبهم و دارای چند معنی

روز بد نبینی-امیدوارم به سرت نیاید

بیراهه-راه میان بر ولی دشوار

بردن سر کسی-با سر و صدا کسی را گیج و خسته کردن

 

شناکردن (بیشتر به قصد تفریح و بازی)

اُرُسی(کفش)

از زور پسی به گربه آقا عمو گفتن-با دشمنی که دفع آن نمی‌توان-مدارا کردن

جا انداختن-به سر جای خود آوردن

اجاق‌کور(نازا، بی فرزند)

چموش-سرکش-یکدنده

بنگی-معتاد به حشیش

با حال-آدم سرحال و خوش-چیز یا جای دلپذیر

بی اختیار-بدون اراده و تصمیم

چرک-کثیف

تو نخ کسی یا چیزی بودن یا رفتن-کسی یا چیزی را پاییدن و زیر نظر داشتن

زیر دُم سُست-زن منحرف
رک رک نگاه کردن-چپ چپ نگاه کردن-بر بر نگاه کردن

با کاره-کسی که هر کاری از او ساخته است
بی پایه-دروغ-پوچ

چانه لغی-راز داری نکردن

 

خیط کشیدن-خط کشیدن

حاضر به یراق-حاضر و آماده

بی باعث و بانی-بی کس و کار-بی سرپرست

درق درق-صدای خوردن دو چیز سخت به هم
روی کسی به زمین افتادن-شرمسار شدن به علت رد شدن تقاضا

چشم وزغ-نگا. چشم ورقلمبیده
بی کتاب-بی پیر-کار دشوار-بی دین-کافر

پشت دستی-ضربه ای به عنوان تنبیه به پشت دست بچه
ادب شدن(فهمیدن، با تنبیه عاقل شدن، تجربه آموختن، آدم شدن)

پاترس-ترساندن کودکان برای بازداشتن از کاری

 
جزوه-کتابچه-دفترچه

پس افتادن-عقب افتادن اجاره و مانند آن-بهم خوردن حال کسی در نتیجه ی ترس

رفیق بازی-زیاده روی در دوستی کردن

خوشگلک-با خوشگلی اندک

رک نگاه کردن-رک رک نگاه کردن

اختر شمردن-شب‌بیداری

رودل-سنگینی معده
پشتک چار کش-نوعی بازی که کسی خم شده و کسی از پشت بر کمر او می جهد-جفتک چارکش

تپل مپل-چاق و چله

خون جگر خوردن-رنج بسیار کشیدن-غم فراوان خوردن

رقص شتری-رقصی که از روی قاعده نباشد-حرکات نابهنجار

بزن-شجاع-دلاور-اهل دعوا و مرافعه

خودخوری-حالت خودخور

باردار-آبستن-حامله

آفتابه خرج لحیم-بیشتر بودن هزینه‌ی تعمیر چیزی از بهای نو آن

تق تق کردن-آواز برخورد پیاپی دو چیز به یکدیگر

دست روی دست گذاشتن-وقت گذراندن-به کاری دست نزدن

دم و دستگاه چیدن-اسباب و آلات چیدن

باد خوردن-هوا خوردن

ریختن روی دایره-روی داریه ریختن

بوسیدن و به تاقچه گذاشتن-ترک گفتن-کنار گذاشتن

بند کردن به کسی-به پر و پای کسی پیچیدن-پیله کردن به کسی

ابرو فراخی-خوشدلی-گشاده‌رویی

 

دلچرکی-ناخوشایندی-اکراه

از بی‌کفنی زنده بودن-بی‌نهایت فقیر و نیازمند بودن

خود را شناختن-به حد بلوغ رسیدن

چنگولک-سست و ضعیف
آب‌تنی(شناکردن (بیشتر به قصد تفریح و بازی))

آب در جگر داشتن(توانایی مالی داشتن)

چه غلط ها !-چه فضولی ها !

 
از قلم افتادن(فراموش شدن، مورد بی‌مهری قرار گرفتن)

از جنب و جوش افتادن(آرام گرفتن، شور و هیجان خود را از دست دادن)

ریق رحمت را سر کشیدن-ریغ رحمت را سر کشیدن

 

خاک تو سری-مصیبت زدگی-گرفتاری-بدبختی

 

زبان مرغی-زبانی ساختگی مانند زبان زرگری

پیت پیت کردن-پچ پچ کردن-نجوا کردن
از دور دستی برآتش داشتن-آشنایی سطحی و ناکافی با چیزی داشتن

خال به خال-خال خال

پاردم ساییده-کهنه کار-ناقلا

دل واپسی-نگرانی-اضطراب

خواربار-ارزاق-خوراک

تفنگ شکاری-تفنگ ویژه ی شکار

دهان به دهان گذاشتن-دهان به دهان شدن

ترتیب کسی را دادن-کسی را تنبیه کردن-به حساب کسی رسیدن

برق از چشم کسی پراندن-سخت ترسانیدن

چای خوری-وسایل چای خوری-سرویس چای خوری

چرخ زدن-گردش کردن-به عنوان تفریح یا تماشا حرکت کردن

آب شیراز-شراب

دیم-زراعتی که از آب باران آبیاری می شود

رسوخ کردن-در دل اثر کردن-رخنه و نفوذ کردن

تیر کشیدن-درد کردن عضوی از بدن

خاله بی بی-نوعی آش

باریک شدن-دقت کردن-در بحر چیزی رفتن

داد کشیدن-عصبانیت و خشم نشان دادن

شناکردن (بیشتر به قصد تفریح و بازی)

آه در بساط نداشتن-سخت بی‌چیز بودن-بیچاره و بینوا بودن

روکار-روی بنا-نمای عمارت-آن چه که در بیرون چیزی کار شده است

دردسر-گرفتاری-سرگردانی

التفاتی-داده شده-مرحمتی-اعطا شده

(به زبان کودکان) زخم شدن

آتش زیر پا داشتن(بی‌قرار بودن)

از قلم افتادن(فراموش شدن، مورد بی‌مهری قرار گرفتن)