منتخبی از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 374

آستین بالا زدن(آماده شدن، به کاری برخاستن، پا پیش گذاشتن)

 
پاشنه نخواب-کنایه از مویی که از نیمه ی پشت بریده و سر آن رو به بالا باشد

ژست-طرز حرکت و رفتار شخص

تاق و توق-آواز بر هم خوردن دو چیز

ریسک کردن-به کاری خطرناک دست زدن

هرمار-ز درد بی درمان-کوفت

به دل چسبیدن-مطبوع و گوارا بودن

اما توی کار آوردن(شک و تردید درست کردن، اشکال‌تراشی کردن)

آسیاب‌گردان(کسی که به‌خوبی از عهده‌ی کارها بر می‌آید)

چَخ چَخ-عیش و عشرت

آفتاب چریدن(بی‌کار بودن، چیزی برای خوردن نداشتن)

 

حرف از دهن کسی قاپیدن-سخن کسی را به نام خود قلمداد کردن

به آتش کسی سوختن-به مکافات خطای دیگری مجازات دیدن

الابختکی(اتفاقی، تصادفی)
چل گُل-روغنی با خاصیت دارویی
چراغان کردن-جشن گرفتن
چم-رگ خواب-عادت مخصوص هر کسی

جواب دوپهلو-جواب نامشخص و مبهم
در دهان افتادن چیزی-مشهور شدن چیزی-فاش شدن-رسوا شدن

دست و پا نمدی-دست و پا پنبه ای

بچه افتادن-سقط شدن جنین

پینه کردن- پینه بستن

زد و بندچی-توطئه گر-ساخت و پاخت کننده
تکلیف شدن-به سن بلوغ رسیدن

بازار سیاه-جایی که در آن اجناس غیر قانونی و گران می فروشند

به خنس و پنس افتادن-به وضع بد مالی دچار شدن

تخم مرغ عسلی-تخم مرغی که در آب گرم نیم پز شده است

زنده بلا، مرده بلا-کسی که هم در زندگی و هم پس از مرگ موجب زنج و آزار مردم است

تگری-بسیار خنگ-یخچالی

از کسی خوردن(توانایی مقابله با کسی را نداشتن)

 

 

پا انداختن-واسطه گری کردن-کارچاق کردن به ویژه در امور غیر اخلاقی

آمد کردن(رخ‌دادن واقعه‌ای خجسته)

تحفه ی نطنز-چیز نفیس و با ارزش
داغ کردن پشت دست-توبه کردن-برای نکردن کاری با خود شرط کردن
ازرق شامی(اخمو، ترشرو)

دلسرد کردن-ناامید کردن

پدر سوخته-بد سرشت-بسیار زرنگ و رند
بغل پر کن-دختر یا زن چاق

این دنده آن دنده شدن(این پهلو آن پهلو شدن)

استخوان ترکاندن-رشد ناگهانی اندام پس از رسیدن به سن بلوغ

دست به دهن رسیدن-چیزی اندک ولی کافی برای معاش داشتن

خرناس کردن-خرخر کردن در خواب

حمال-باربر-ناشی و مبتدی-بی مهارت و بی استعداد
دل کندن-دست کشیدن-رها کردن

خانم آوردن-پا اندازی کردن

پا سبک-مبارک قدم-جلف و سبک

پای کسی را گرفتن-زیانی به کسی وارد شدن

از جایی آب خوردن(ناشی از چیزی بودن)

شماره ی نوشته : ١- ۹ / ۷

روبند شدن-با رودربایستی ناگزیر به انجام کاری شدن

اصل‌ کاری-مهم‌ترین چیز یا شخص
توپ زدن-روی دست حریف برخاستن-کلک زدن

چَکی-وزن نکرده-یک جا

 

آمیزقلمدون-میرزا‌بنویس-کاتب

چار طاق باز گذاشتن-کاملن باز گذاشتن

چُس افاده-افاده ی بی جا

زبان گیره-وسیله ای که پزشک با آن زبان بیمار را هنگام معاینه گرفته و نگاه می دارد

تو بمیری-سوگندی در مقام تهدید

چله داری-عزاداری در روز چهلم مرگ کسی

اسباب‌چینی(دسیسه‌چینی، توطئه‌چینی)

 

دور دست-جایی دور

از شیر مرغ تا جان آمیزاد-از سیر تا پیاز

اُرس و پرس(پرسش و پاسخ)

 

چال کردن-گود کردن-دفن کردن-به خاک سپردن

رقاصی-کارهای بی هوده و سبک

پل کسی آن سر آب بودن-کار کسی بسیار خراب بودن

دهن پاره-بد زبان-بی حیا-کسی که نمی تواند جلوی زبانش را بگیرد
خر کسی رفتن-دارای اهمیت و اعتبار بودن
چیل-آدم بد بیار

دود چراغ-کشیدن شیره

خشک-بدون انعطاف-بی عاطفه-خشن

در بحر چیزی رفتن-در چیزی دقیق شدن-سخت متوجه ی چیزی شدن

آب از گلو پایین نرفتن-غصه و ناراحتی شدید داشتن

آسمان به ابرو پوشیدن(پنهان ساختن امر آشکار)
بخیه زدن-آجیده کردن-دوختن شکاف جامه یا تن

آبِ کبود-آسمان
حالی شدن-فهمیدن-درک کردن
 

 

در کشتی نشستن و با ناخدا جنگیدن-ناسپاسی کردن
 

 
در بحر چیزی رفتن-در چیزی دقیق شدن-سخت متوجه ی چیزی شدن
بز رو-راه باریک و پرپیچ و خم در کوه و جنگل

دروغ درآمدن-معلوم شدن که دروغ است

آتشِ بسته(طلا)

خود را شناختن-به حد بلوغ رسیدن

جادو و جنبل-دعاهایی که برای قضای حاجات یا دفع بیماری و از این قبیل می خوانند

تق و پوق-سر و صدا-بگیر و ببند

چیزی بار کسی نبودن-علم و آگاهی نداشتن-شعور نداشتن
خدا داده-دیم کاری

افسار کسی را شل کردن(به کسی آزادی کمی دادن)

بقچه بندی-ران چاق

بچه ننه-بچه ی لوس و نازک نارنجی

چشمم روشن-از تو انتظار نداشتم
چهار شاخ-آلتی چهار شاخه و دسته دار که با آن خرمن را باد می دهند تا کاه از دانه جدا شود
آنجا رفتن که عرب نی انداخت(به جایی دور و بی‌بازگشت رفتن)

زیادی کردن-زاید بودن-غیر لازم بودن

از آب گل آلود ماهی گرفتن-از اوضاع درهم و آشفته بهره گرفتن

زر زرو-بچه ای که زیاد عر می زند

دروغ دون-مطالب نادرست و سراسر دروغ

به حرف آوردن کسی-کسی را به سخن گفتن واداشتن

 

بازداشتی-زندانی موقت

بلا تکلیف-کاری که معلوم نیست چه باید بشود-کسی که نمی داند چه باید بکند

جلو بُر شدن-مورد حمله قرار گرفتن

چیز خور شدن-مسموم شدن

جِغله-آدم کوچک و ریزاندام ولی زرنگ و ناقلا

چس دماغ-پر افاده-پر ادعا

ارواح شکمت(ارواح بابات)
چراغ باران-چراغانی
جمع کردن-گرد آوردن

 

آتش به مال خود زدن(کالایی را بسیار ارزان فروختن)

از نفس افتادن-بسیار خسته و مانده شدن

چیز خور شدن-مسموم شدن

چین دادن-تابدار و شکن دار کردن

آدم دو قازی(شخص بی‌سروپای بی‌ارزش)

پر اشتها-کسی که متمایل به خوردن زیاد است

چپه-کجی به یک سمت

اُق گرفتن-حالت تهوع پیدا کردن

خود را خراب کردن-خود را کثیف کردن

این دست و آن دست کردن-وقت تلف کردن-وقت کشتن-به عقب انداختن

پلیتیک زدن-سیاست به کار بردن

پاتیل کسی در رفتن-تاب نیاوردن-ناتوان شدن

 
پچ پچ-نجوا-حرف زیر گوشی

 

پِتل پُرت-بیان عامیانه ی پترزبورگ-جای بسیار دور

حرف بی ربط-سخن نامربوط

حاشیه نشین-تهیدستان ساکن در کناره های شهر

در زدن-کوبیدن در خانه

خط آوردن-مدرک کتبی ارایه کردن

زُق زُق کردن-احساس درد و تیر کشیدن

اکبیری(زشت، بی‌ریخت)

دست را بند کردن-به کاری مشغول کردن

به خاطر داشتن-به یاد داشتن-از بر بودن

دل توی دل نبودن-بی تاب و بی قرار بودن

زردی کشیدن-تحمل کردن-سختی دیدن-انتظار کشیدن

چَکه-شوخ و بذله گو
پت و پهن-دارای پهنای بیش از حد-کت و کلفت-گل و گشاد
توالت رفتن-به دستشویی رفتن

آب از گلو پایین نرفتن(غصه و ناراحتی شدید داشتن)

اگشت توی شیر زدن و مایه گرفتن برای کسی(برای کسی نقشه کشیدن، از کسی بد گفتن)

 
پا زدن-حق را پایمال کردن-زیان رساندن

خربان-صاحب خر-خرکچی

به جوش آوردن خون کسی-کسی را به اوج عصبانیت رساندن

به خاطر داشتن-به یاد داشتن-از بر بودن

 

دله-ظرف حلبی

آلاپلنگی(مثل پوست پلنگ، گل باقالی)

دست زدن-کوبیدن دو دست به یکدیگر همراه با نوای موسیقی یا برای تشویق

پَرِ قیچی-پادو-کارگزار-طرفدار پر و پا قرص

حوصله ی کسی سر رفتن-خسته و کسل شدن-بی تاب شدن
از جیب خوردن-در آمد نداشتن-از بس‌انداز خرج کردن
تور انداختن کسی-گیر آوردن کسی علیرغم میل او
آنجا رفتن که عرب نی انداخت-به جایی دور و بی‌بازگشت رفتن

زبان گیره-وسیله ای که پزشک با آن زبان بیمار را هنگام معاینه گرفته و نگاه می دارد

چرکوندی-لکه دار کثیف

حُباب-سرپوشی که بر چیزی بگذارند

 

 
 

این به آن در(چیزی که عوض دارد گله ندارد، در مقام انجام عمل متقابل می‌گویند)
دو پا در یک کفش کردن-سماجت و اصرار کردن
خرناس کشیدن-نگا. خرناس کردن

دستکاری-دست بردن در چیزی

دیگ به سر-لو لو

چغل خوری-سخن چینی

توی دل کسی را خالی کردن-کسی را ترساندن-ناامید کردن

 

رویخی-فرنی-نوعی دسر که از نشاسته و شکر درست می کنند

بی همه کس-بی پدر و مادر
خانه خانه-سوراخ سوراخ-شطرنجی

 

 

پا سوخت-پا بد-بد شانس

زر زر-صدای گوش خراش و یکنواخت-آواز گریه ی نامطبوع بچه

دسته پل-الک دولک

 

 

آفتاب گز کردن(ولگردی کردن)
آدم(نوکر، امردی که بچه‌بازان نزد خود نگاه می‌دارند و مخارجش را می‌پردازند)

پدر مرده-یتیم-خطابی به هنگام خشم مانند پدر آمرزیده یا ننه مرده

در تاریکی روشنایی را پاییدن-به طور نهانی مراقب کسی یا چیزی بودن

براه-سازگار-اهل سازش-با گذشت

چرخی-کبوتری که در آسمان معلق می زند-کسی که روی چرخ و گاری چیزی می فروشد

 

 

تشر تو شور کردن-هرت و پورت کردن
جاصابونی-ظرفی که صابون را در آن می گذارند
باد خوردن-هوا خوردن

 
آفتاب کسی به زردی رسیدن(به پایان رسیدن دوران زندگی و یا قدرت و نفوذ کسی)

دست آویز-بهانه-مستمسک-عذر

حاضر به یراق-حاضر و آماده

بیدار خوابی-خواب سبک-بیدار شدن پیاپی

دیگجوش-خوراکی مانند آش که در شب های جمعه و عید می پختند

به تر تر افتادن-اسهال گرفتن-دچار شکم روش شدن

زیر پای کسی را جارو کردن-سبب اخراج کسی از کاری یا جایی شدن

زانو زدن-برای تعظیم زانو بر زمین زدن

تکان نخوردن آب از آب- آب از آب تکان نخوردن
دک کردن-از سر وا کردن

پشمالو-دارای موهای بسیار

آب دندان خوردن-حسرت خوردن

خشک زدن-مات و مبهوت ماندن
افسارگسیخته(سرکش)

 

چاق کردن کاری-رو به راه کردن کاری-راه انداختن کاری

از دست دادن-گم کردن

چاپ زدن-چاپ کردن-دروغ گفتن
جواب سربالا-جواب منفی-جواب طفره آمیز

چنته-خورجین چرمی-فکر-سینه

تازه به دوران رسیده-نو کیسه-کسی که تازه به ثروت یا به جایی رسیده است

چیز دار-ثروتمند

بلا گرفته-گرفتار بلا-شیطان-شلوغ

ریختن روی دایره-روی داریه ریختن

چوب خط-چوبی که پس از هر بار بردن کالا روی آن خطی می کشیدند تا بعد شمارش کنند

اسب را گم کردن دنبال نعلش گشتن-اصل را از دست دادن و دنبال فرع گشتن
چراغ-پولی که معرکه گیران درخواست می کنند

 

از آب کره گرفتن(از آب روغن گرفتن)

دو رانو نشستن-نشستن چون شتر که نشانه ی ادب است

جا گرفتن-مستقر شدن-پنهان شدن

شماره ی نوشته : ١- ۹ / ۷

 

چرم پاره-خرده های چرم در دکان کفاشی

استخوان خرد (نرم) کردن(با رنج و زحمت بسیار چیزی به‌دست آوردن، دود چراغ خوردن)

ریز بین-نکته سنج-بسیار دقیق-باریک بین

تپه تپه-چیزهایی که بی نظم کنار هم انباشته باشند

دل گرفتگی-غم-غمگین بودن

اسرار مگو(حرف‌های ناگفتنی)

بوق سگ-بسیار دیر وقت

تو ریختن دل-سخت نگران شدن و ترسیدن بر اثر شنیدن خبر ناگوار
تقه زدن-کوبیدن چیزی با ضربات پیاپی چکش و مانند آن
حرام خور-کسی که پای بند به حلال و حرام شرعی نیست-کم فروش-ربا خوار

دُم سیاه-نوع مرغوب برنج گیلان-کبوتری که دم سیاه دارد
پیچ دادن-چیزی را پیچاندن-به گردش در آوردن

زمینه سازی کردن-مقدمه چیدن برای انجام کاری

دست و پا گیر-مزاحم-مانع از کاری

دوخته فروش-کسی که پارچه بخرد-از آن لباس بدوزد و برای فروش عرضه کند

چیز خور-مسموم شده

چنگلوک-مچاله شده-درهم و برهم-بی قواره

آلاف و الوف(مال و ثروت، جاه و مقام)

چاک و بست نداشتن دهان-دهان لغ بودن-رازدار نبودن
چرند گو-یاوه گو

دمبکی-دمبک زن-بی ادب و نفهم
چاییدن-سرما خوردن-زکام کردن
پادرختی-میوه های خراب شده که خود از درخت می افتند

چشم و دل کسی دویدن-حریص بودن

خوشوقت شدن-شاد شدن-راضی شدن

حق گرفتن-نگا. حق بردن

خیلی آب خوردن-گران تمام شدن-هزینه ی سنگین داشتن

بیا برو-رفت و آمد بسیار-معاشرت فراوان

آفتابی شدن(پیدا و آشکار شدن، بیرون زدن آب قنات)

چاق سلامتی کردن-احوال پرسی کردن

زیر چیزی زاییدن-از سنگینی کاری از پا درآمدن و کار را به پایان نرساندن

حساب حاج هادی زغالی-حساب ساختگی

اقل‌کم-دست‌کم-لااقل

آدم-نوکر

دگنگ-چوب-چماق-اعمال زور

چتوَل-یک چهارم
آت و آشغال(وسایل کهنه و بی‌مصرف)
خام سوخته-از درون ناپخته-از بیرون برشته
آب نکشیده(زشت، بد، نامفهوم)

خیار چنبر-نوعی خیار
از بیخ(یکسره، به‌کلی، کاملن)
دو رگه-از دو نژاد محتلف

زحرکش شدن-یا شکنجه و آزار زیاد کشته شدن

دُم سیخ کردن-دُم سیخ شدن

بنجل-جنس بدرد نخور-آدم بیکاره و بی مصرف

بازاری-دارای شغلی در بازار-مبتذل

چال افتادن-گود شدن

حوصله ی سر خاراندن نداشتن-گرفتاری و کار زیاد داشتن

آواز خر در چمن-آواز ناخوش و گوش‌خراش

تخم سگ-نوعی دشنام است مانند پدر سگ

راه و چاه را شناختن-دشواری های کار و زندگی را شناختن

تکلیف شدن-به سن بلوغ رسیدن

خودخور-کسی که غم خود را در دل می ریزد و با کسی در میان نمی گذارد

پِخ-صدایی برای ترسانیدن کسی

 

آتش سوزاندن(شیطنت و شرارت کردن)

تازه عروس-دختری که تازه ازدواج کرده است

 

خوش دست-خوش پنجه-خوش نواز-آن که در بازی شانس می آوزد

ترشیده-غذایی که فاسد و ترش شده است-دختر خانه مانده و شوهر نکرده

الواتی کردن(عیاشی و هرزگی کردن)
 

 

دستم به دامنت-به یاری ات سخت نیاز دارم

آهوی خاور(آفتاب)
زبان در قفا-زبان پس قفا

جَخت-متضاد صبر

چرب زبان-خوش سخن-چاپلوس

تخم لق شکستن-فرصت دادن-رو دادن-کسی را به طمع انداختن

حرف پهلودار-سخن کنایه آمیز

اسباب زحمت(کسی یا چیزی که موجب دردسر و آزار شود)
دست پاچه-شتاب زده-مضطرب

چال کردن-گود کردن-دفن کردن-به خاک سپردن

اشک کوه-یاقوت-لعل

آب خنک خوردن(به زندان افتادن)

آفتاب چریدن-بی‌کار بودن-چیزی برای خوردن نداشتن
پا سوخت-پا بد-بد شانس

 

چارک-یک چهارم

 

دست ِ بالا گرفتن-حدکثر را فرض کردن

 

آبجی خاک‌انداز-زن فضول و خبرچین

دستمال به دست بودن-چاپلوس بودن-متملق بودن

دوش گرفتن-زیر دوش ایستادن و خود را شستن

دستکاری-دست بردن در چیزی

تریش-پارچه یا پوست بلند و باریک

حلال و حرام کردن-پای بند نبودن به دستورات شرعی

رسانه-وسیله ی ارتباطی

تریاک خوردن-خود را با تریاک مسموم کردن

 
دایه-زن شیر دهنده-قابله-پرستار بچه

زبان گزه رفتن-زبان گزیدن-لب به دندان گرفتن

اهل آن کار (کار بد)

این تن بمیرد(سوگندی که یا در اصرار و یا در اثبات حرف خود یاد می‌کنند)

 

ابزارفروشی-فروشگاه وسایل خاص و ابزار یدکی

 

انگار نه انگار(موضوع را نادیده بگیر!، گویی وجود نداشت)
زیر چیزی زاییدن-از سنگینی کاری از پا درآمدن و کار را به پایان نرساندن

 

چشم زهره رفتن-با خشم نگاه کردن

انگشت‌کوچکه‌ی کسی نشدن(بسیار فرودست تر از کسی بودن، اصلن با کسی قابل مقایسه نبودن)

 

باب دندان-مناسب طبع و حال

 
باز و بسته ی امام هشتم بودن-نیروی و قدرت خود را مدیون نظر مساعد امام هشتم بودن
روغن ریختن و عسل جمع کردن-نهایت پاکیزگی و نظافت
بر پا شدن-ایجاد شدن

چوبک-خرده های چوب که برای شستن لباس به کار می رود

خودکار-دستگاهی که نیازی به مراقبت انسان ندارد

حاجی من شریک-کسی که خود را داخل کاری می کند و مدعی شراکت می شود

بی ریش-ناجوانمرد-نامرد

رژیم گرفتن-رژیم داشتن
خاک پای کسی بودن-ذلیل کسی بودن-مرید کسی بودن
زدگی-لک یا خرابی در میوه یا پارچه

تفنگ ته پر ت-فنگی که با فشنگ شلیک می کند

دیگ بار گذاشتن-گذاشتن دیگ غذا بر اجاق

آسیاب‌گردان-کسی که به‌خوبی از عهده‌ی کارها بر می‌آید

داماد-مرد تازه زن گرفته

اهل بخیه(وارد در کار، اهل فن)

چانه در چانه ی کسی گذاشتن-هم صحبت شدن-بحث و جدل کردن

تار و تنبور-همه گونه آلات نوازندگی
بال در آوردن-به سرعت رفتن-بسیار خوشحال شدن

زیر اخیه گذاشتن-کسی را به کاری که سودش به دیگری می رسد گماشتن-زیر فشار گذاشتن

به درک واصل شدن-به درک رفتن-برای با نفرت خبر مرگ کسی را دادن بکار می رود

خرج برداشتن-پول لازم داشتن